Autocraat, oligarch, dictator, tiran. En dan zijn er ook nog koningen en presidenten. Wat zijn de verschillen?
Als je een land wil leiden, kun je dat op meerdere manieren doen. Je kunt zelf alle macht pakken, of het volk laten regeren. Oligarchie, autocratie, dictatuur: welke regeringsvormen zijn er allemaal wel niet? En wat zijn de verschillen?
OLIGARCHIE: klein clubje aan de macht
De oligarchie is een van de staatsvormen waarover de goede oude wijsgeer Plato al schreef. Vandaar dat het woord uit het Grieks is afgeleid: oligos betekent 'weinig' en 'archie' komt van een woord dat 'heersen' betekent. In een oligarchie is dus een kluppie van weinig mensen aan de macht, de oligarchen.
Vooral voor Russische miljardairs wordt de term oligarchen gebruikt, omdat zij dicht bij leider Vladimir Poetin staan. Oligarch klinkt misschien ook wel aantrekkelijk omdat in Rusland veel geld te verdienen is met olie (en gas), maar daar heeft het woord dus niks mee van doen.
AUTOCRATIE: een persoon heeft het voor het zeggen
In een autocratie heeft slechts één persoon alle macht (autos betekent 'zelf', denk maar aan autonoom). Klassieke koningen waren autocraten: hun wil was wet. Ook nu nog zijn autocraten gewoonlijk niet de vrolijkste types, maar een autocraat heeft niet per se kwaaie bedoelingen. Singapore werd bijvoorbeeld schatrijk onder een behoorlijk autocratische leider.
TIRANNIE: een bruut persoon heerst
Ook tirannen zijn leiders met alle macht. Volgens Plato leidde tirannie onvermijdelijk tot wreedheid. Ook nu nog kennen we de titel tiran vooral toe aan autocraten van het brute soort.
DICTATUUR: een of enkele personen hebben de macht
Als eenzame machthebber heb je de namen voor het uitkiezen. Ook dictator is een veelgehoorde titel. In een dictatuur is de macht in handen van een of enkele personen, of van een partij. De rest van de bevolking heeft zich daar maar naar te schikken.
‘Een alleenheerser kan gerust dictator, autocraat én tiran zijn’
Misschien denk je wel: die begrippen lijken verdraaid veel op elkaar. Correct. Ze sluiten elkaar dan ook zeker niet uit. Een alleenheerser als Jozef Stalin (1878-1953) had prima autocraat, dictator én tiran op zijn LinkedIn-profiel kunnen zetten.
THEOCRATIE: god is de baas
We voegen nog maar een Griekse naam toe aan het rijtje: de theocratie. Daarin is god (theos) officieel de baas, al vertoont die zich niet vaak op kantoor. Hoge geestelijken hebben het daarom voor het zeggen.
Die staatsvorm zie je nog terug in landen als Iran en Saudi-Arabië. Ook Islamitische Staat presenteerde zichzelf als theocratie: voor het maken van regels werd simpelweg de Koran gevolgd, was de claim.
DEMOCRATIE: het volk aan de macht
Gelukkig, het kan ook wat gezelliger. In een democratie heeft het volk (demos) de macht. In de stadstaten van het Oude Griekenland namen burgers daadwerkelijk beslissingen, inmiddels is de parlementaire democratie de norm. Daarin kiezen burgers voor vertegenwoordigers, die namens hen het land leiden.
In de praktijk noemen ook tal van autocratische landen zich een democratie. Noord-Korea gaat bijvoorbeeld officieel als de Democratische Volksrepubliek Korea door het leven. En ja, ook Vladimir Poetin is gekozen, al is zo'n uitverkiezing weinig waard omdat Russen niet vrijuit kunnen kiezen.
MONARCHIE: koning is de baas
In een monarchie is een monarch, een koning(in) dus, de baas. Vaak is koning vooral nog een eretitel, want veel voorheen autocratische koninkrijken zijn inmiddels democratisch. De vorst heeft dan vooral koekhappen en lintjes knippen in het takenpakket.
REPUBLIEK: kan van alles inhouden
Ook in een republiek heb je mengvormen. Soms is de president iemand met een ceremoniële titel, zoals in Duitsland, maar andere keren heeft een president wel politieke macht. Een land als Frankrijk kiest die president elke paar jaar en is dus democratisch. Landen met een ongekozen president zijn juist autocratisch, zoals Syrië.
Bron: Quest
