(een bijzonder psychologische insteek over de betalingspijn bij mensen van Marc Couke)
Niemand betaalt graag. Betalen is immers een negatieve prikkel, zeker als men na hard werken ook nog een zo veel moet betalen…
Zou dit omdenken er toe bijdragen dat werknemers en werkgevers SAMEN in “verbinding” het loonprobleem kunnen aanpakken?
Dan Areily (behavioral economics) zet ons aan het denken. http://danariely.com/
Pijnloze zakenreizen
Een ander merkwaardig voorbeeld van hoe value-for-money gedrag beïnvloedt, duikt op wanneer de kosten (al is dat maar schijnbaar) door een derde partij worden betaald. Wie dienstreizen maakt in opdracht van een werkgever maakt minder kostenbewuste keuzes wat betreft vervoer, overnachting en maaltijden, dan wanneer voor eigen rekening wordt gereisd. Business class in plaats van economy, niet met de bus maar met de taxi, een prima sterrenhotel eerder dan bed&breakfast – het is dan wel niet gratis, maar we betalen het toch niet zelf.
Het is dus waar-voor-andermans-geld, en ook dat bepaalt het gedrag van de werknemer: de betalingspijn die men voelt wanneer een en ander uit eigen zak bekostigd wordt, die is er niet wanneer de werkgever het gelag betaalt. Maar ook hier gaat het, net zoals bij het boek en de verzendingskosten, om een willekeurige allocatie van de kosten: de werkgever zou net zo goed het maximum aanvaardbare budget voor de dienstreis kunnen ter beschikking stellen aan de werknemer. Die zou dan de betalingspijn voelen, en veel meer geneigd zijn zuiniger te reizen, te overnachten en te eten. Zelfs als werknemer en werkgever zouden afspreken de aldus gemaakte winst te delen, dan nog zouden beiden er beter van worden dan in de gebruikelijke situatie.
Een listig beleidstruukje
Het is dit soort financieel neutrale herverdeling van kosten, en het effect dat dit kan hebben op keuzes en gedrag, die voor de geest kwam bij deze tweet van Marc Coucke enkele weken terug:
Ik zou graag m’n 3000 medewerkers hun totale loonkost uitbetalen. En hen dan > 60% aan overheid laten storten. Shockerend? Is wel echt zo!
— Marc Coucke (@CouckeMarc) May 27, 2014
De bijdragen aan de overheid worden inderdaad gesplitst in een deel dat door de werknemer wordt betaald enerzijds, en een patronale bijdrage anderzijds. Dat is een willekeurige keuze, maar met wel zeer specifieke consequenties: hierdoor kijkt de werknemer natuurlijk vooral naar zijn brutoloon, en wat daar na RSZ en onroerende voorheffing van overblijft. Wanneer werkgevers wijzen op de hoge loonkost, dan wordt dat door werknemers gemakkelijk gehoord als “jullie verdienen teveel” (zoals recent nog bleek tijdens een aktie van het Delhaize-personeel) – wat een bediende moeilijk kan rijmen met het bescheiden nettobedrag op zijn loonfiche.
Een beetje cynicus zal hier een fijn voorbeeld van tactisch beleid vanwege de staat herkennen: door de betalingspijn –hier dus het verschil tussen loonkost en nettoloon – te verdelen tussen twee partijen, waarvan de ene (de werkgever) de andere (de werknemer) betaalt, wordt een conflict geschapen tussen deze twee, dat de aandacht afleidt van het werkelijke probleem van het overheidsbeslag op lonen.
Werkgevers zijn voornamelijk geïnteresseerd in de totale loonkost– hoeveel daarvan precies naar de staat gaat is voor hen van weinig of geen tel. Voor de werknemer daarentegen is elke euro die wordt ingehouden een euro minder op de bankrekening – ongeacht het label dat die euro krijgt (RSZ, onroerende voorheffing of patronale bijdrage). En werknemers dragen niet alleen veel meer de gevolgen van dat overheidsbeslag, ze zijn ook veel talrijker dan de werkgevers, met een veel grotere invloed via de stembus – maar de splitsing van de inhoudingen zorgt er precies voor dat het werkelijke effect voor hen zoniet verborgen, dan toch behoorlijk verbloemd blijft. Divide et impera.
De pijn van de loonkost verschuiven
Zou dat voorstel van Marc Coucke een verschil kunnen maken? Een vlugge berekening voor drie typische netto maandsalarissen voor bedienden toont ons de volgende cijfers:
De 60% die Coucke aanhaalt mag dan pas gelden voor hogere lonen (pas vanaf een netto maandloon van €3.100 gaat er werkelijk 60% en meer naar de overheid), zelfs voor iemand met een bescheiden salaris van €1.500 komt meteen meer dan de helft van de totale loonkost bij de staat terecht, en dat aandeel stijgt gestadig. Wanneer de werknemers zelf die betalingspijn ten volle zouden voelen, zoals wordt voorgesteld, zouden deze de loonkostproblematiek wel eens anders kunnen gaan bekijken, en zich een stuk kritischer opstellen tegenover de overheid. Dat is wellicht wat hij zou hopen te bereiken – en het onderzoek schijnt hem daarin te steunen.
Marc Coucke is dus wel degelijk on to something: pijn, en dus ook betalingspijn, beïnvloedt onze keuzes en ons gedrag. De overheid staat wellicht niet te springen om zijn suggestie te volgen, en tot nader order blijft de pijn dus verdoezeld voor de werknemer. Maar zijn boodschap draagt alvast bij tot een beter inzicht in de werkelijke aard van het loonkostprobleem – en een beter geïnformeerde werknemer, dat kan enkel een goede zaak zijn.
