Vrijdag PSYCHOLOGIE
Psycholoog deed economen inzien dat mensen niet rationeel zijn
In memoriam
Vandaag zo las ik in de tijd dat Psycholoog Daniel Kahneman op 27 maart 2024 overleden is (1934-2024). Daniel Kahneman, die als psycholoog een Nobelprijs Economie kreeg voor het neerhalen van de rationele ‘homo economicus’ is er helaas niet meer.
Kahneman, geboren in Tel Aviv, Israël, heeft een blijvende impact gehad op de academische wereld en het bredere publiek. Zijn baanbrekende werk in de psychologie en economie heeft geleid tot een dieper inzicht in menselijk gedrag en de irrationele manieren waarop we keuzes maken.
De behavioral economics-revolutie die Kahneman mee lanceerde, leert dat mensen vaak beslissingen nemen die volstrekt onlogisch zijn. Zijn inzichten dwongen economen modellen te herzien die uitgaan van rationele wezens, met voorspellingen die helemaal niet uitkwamen. Kahneman toonde aan dat onze denkprocessen vaak beïnvloed worden door emotionele en cognitieve vooroordelen, waardoor we niet altijd logisch handelen.
- Een bekend voorbeeld is onze aversie voor verlies. Zo zit een verlies van 50 euro ons meer dwars dan dat een winst van 50 euro ons plezier verschaft. Het helpt ook te verklaren waarom beleggers het zo moeilijk hebben verlies te nemen op een aandeel dat in waarde gezakt is.
- Een andere vreemde hersenkronkel die Kahneman met zijn trouwe collega Amos Tversky via een experiment blootlegde, is dat veel mensen bereid zijn om 20 minuten om te rijden om 5 dollar te besparen op een rekenmachine die 15 dollar kost, maar niet dezelfde moeite willen doen om 5 dollar uit te sparen op een rekenmachine die 125 dollar kost. Terwijl dat geen verschil mag maken.
Kahneman goot zijn inzichten in de wereldwijde bestseller ‘Ons feilbaar denken’ ‘Thinking, Fast and Slow’ uit 2011. Hij introduceert in dit boek 'de machinerie van ons denken'. Twee systemen beïnvloeden de manier waarop we denken en beslissen:
- Systeem 1 is snel, intuïtief en emotioneel. Met als instrumenten rudimentaire vuistregels en vooringenomenheden, die ons regelmatig op het verkeerde been zetten.
- Systeem 2 is traag, bedachtzamer, weloverwogen en logisch-rationeel.
Hij legt uit wanneer we op onze intuïtie kunnen vertrouwen en wanneer we juist onze ratio moeten aanspreken. Volgens Kahneman hebben mensen de neiging om herseninspanning te vermijden, wat ten koste gaat van systeem 2. Maar ook overmoed speelt ons vaak parten.
Zijn boek – zo weet de Tijd te vertellen - is niet toevallig een hit bij economen als Paul De Grauwe (London School of Economics) en Peter Vanden Houte (ING België). Beiden schoven het bij een eerdere rondvraag naar voren als een van de boeken die hun inzichten gevormd hebben. ‘Het is een prachtig boek omdat het een heel leven aan inzichten en onderzoek omvat’, zei Vanden Houte in 2020. ‘Veel boeken bevatten één idee dat eindeloos uitgemolken wordt. Niet zo bij Kahneman, die een rijk beeld schetst van behavioral economics. Het gaat over de denkfouten die we maken als we beslissingen moeten nemen, ook op de financiële markten, waar je voortdurend moet beslissen.’ Kahnemans invloed reikte tot ver buiten de financiële markten. Zijn inzichten worden onder meer ingezet door overheden die burgers via nudging een subtiel duwtje willen geven richting gewenst gedrag, zoals sparen voor je pensioen of gezonder eten.
De Israëlisch-Amerikaanse Kahneman, geboren tijdens een bezoek aan Tel Aviv maar opgegroeid in Frankrijk, doctoreerde aan de University of California (Berkeley). Hij deelde de prijs met Vernon Smith, een pionier in labo-experimenten voor de economie. Tversky was al overleden en kon daardoor niet delen in de prijs. Richard Thaler ontving in 2017 de Nobelprijs Economie voor latere bijdragen aan behavioral economics. De Belg Werner De Bondt speelde ook een cruciale rol in dat onderzoek.
Samen met zijn langdurige collega Amos Tversky onderzocht Kahneman de psychologische fenomenen rond oordeelsvorming en besluitvorming. Ze identificeerden heuristieken (mentale shortcuts) en biases (denkfouten) die ons denken beïnvloeden. Dit werk legde de basis voor het veld van gedragseconomie
Mentale shortcuts (Heuristieken) en denkfouten (biases) zijn fascinerende concepten die ons denken en besluitvorming beïnvloeden. Laten we eens kijken naar enkele voorbeelden:
- Beschikbaarheidsheuristiek: Mensen beoordelen de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis op basis van hoe gemakkelijk ze voorbeelden of herinneringen aan vergelijkbare situaties kunnen oproepen.
Bijvoorbeeld, als we recentelijk veel nieuwsberichten over vliegtuigongelukken hebben gezien, kunnen we denken dat vliegen gevaarlijker is dan het werkelijk is.
- Ankerheuristiek: Dit gebeurt wanneer we ons oordeel baseren op een eerste stuk informatie dat we ontvangen (het “anker”). Stel je voor dat je een huis wilt kopen en de makelaar noemt een hoge prijs. Dit anker kan je perceptie van wat een redelijke prijs is beïnvloeden, zelfs als het niet echt relevant is
- Gevoelsheuristiek: We vertrouwen vaak op onze emoties en intuïtie bij het nemen van beslissingen. Als iets “goed aanvoelt”, zijn we geneigd het te kiezen, zelfs als er geen objectieve reden is om dat te doen.
- Autoriteitsheuristiek: Mensen zijn geneigd te vertrouwen op informatie van gezaghebbende bronnen, zoals experts, beroemdheden of artsen. Dit kan leiden tot irrationele beslissingen als we blindelings vertrouwen op wat een autoriteit zegt.
- Consistentieheuristiek: We streven ernaar consistent te zijn met onze eerdere acties en overtuigingen. Als we eenmaal een standpunt hebben ingenomen, zijn we geneigd vast te houden aan dat standpunt, zelfs als er nieuwe informatie beschikbaar is.
- Representativiteitsheuristiek: Dit gebeurt wanneer we een oordeel vellen op basis van hoe goed iets past bij ons mentale beeld van een bepaalde categorie. Bijvoorbeeld, als iemand eruitziet als een professor, kunnen we aannemen dat ze intelligent zijn, zelfs zonder verdere informatie
Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de vele heuristieken en biases die ons denken beïnvloeden. Het is belangrijk om ons bewust te zijn van deze mentale shortcuts en kritisch na te denken over onze beslissingen. Dankjewel Daniel voor briljante geest en werk. Rust in vrede… Bron: deels uit de TIJD met eigen aanvullingen.
We kunnen blind zijn voor het ‘voor de hand’ liggende, en we zijn ook blind voor onze blindheid…
