Vrijdag Filosofie
John Rawls en het sluier-van-onwetendheid-experiment
Stel je voor…
Je mag de spelregels bepalen van een nieuwe samenleving. Alles ligt nog open: de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, vermogensverdeling, sociale bescherming...
Maar: je weet nog niet wie jij zelf zal zijn in deze maatschappij.
Je kent je geslacht niet. Je afkomst niet. Je talenten, gezondheid of sociale positie blijven een mysterie. Je zou geboren kunnen worden als man of vrouw, jong of oud, als succesvolle ondernemer of bankier, als kind in armoede of dakloze. Als nieuwkomer, of als iemand met een beperking.
Wat voor samenleving zou je dan ontwerpen?
Dat is het beroemde gedachte-experiment van de Amerikaanse filosoof John Rawls (A Theory of Justice, 1971). Hij noemt dit de sluier van onwetendheid (veil of ignorance).
Rawls stelt dat ware rechtvaardigheid ontstaat wanneer we de samenleving vormgeven zonder eigenbelang. Enkel zo komen we tot een orde waarin iedereen gelijke kansen krijgt — ook de minst bevoorrechten.
Hij formuleert twee principes van rechtvaardigheid, waarvan er één luidt:
"Sociale en economische ongelijkheden zijn enkel aanvaardbaar als ze ten goede komen aan de minstbedeelden."
Deze gedachte sluit nauw aan bij de categorische imperatief van Immanuel Kant:
"Handel alleen volgens die maxime waarvan je tegelijk kunt willen dat ze een algemene wet wordt." Of eenvoudiger: Behandel anderen niet op een manier waarop je zelf niet behandeld zou willen worden.
Zowel Rawls als Kant vertrekken vanuit redelijkheid en morele wederkerigheid. Hun ideeën vormden het fundament voor talloze debatten over mensenrechten, herverdeling, grondwetten en de ethische onderbouwing van onze welvaartsstaat.
Ter reflectie op EDDIS:
- Wat als we morgen wakker werden… als iemand anders?
- Durven we systemen ontwerpen die eerlijk zijn, ook als ze ons eigen voordeel relativeren?
- En zouden we dan (als de overheid financiënen op orde zijn) niet automatisch kiezen voor méér zorg, méér solidariteit, méér menselijkheid?
