Vrijdag FILOSOFIE
Het is wat het is? Niets is wat het lijkt?
Elke Wiss is praktisch filosoof en stelt elke maand vragen bij stellige uitspraken die ze tegenkomt.
Er is een fenomeen waar ik me al over verbaas sinds ik heel klein ben. Het is een verschijnsel dat je ziet op het treinperron. Het ene moment staan de reizigers te wachten, om zich heen te kijken, neus even in telefoon of tijdschrift, een afwachtende blik richting spoor waar de intercity zo vandaan zal komen. Wanneer die trein daadwerkelijk arriveert, gebeurt er iets fascinerends. De trein vertraagt, telefoons worden in zakken gestoken, bijna lege koffiebekers haastig weggemikt. En dan lopen we met z’n allen met de trein mee. Maakt niet uit waar we zijn ten opzichte van de coupés: vooraan, achteraan, midden – we lopen mee. Waarom doen we dat?
Zijn we bang dat de trein zonder ons vertrekt? Dat lijkt me onwaarschijnlijk; hij stopt zo voor onze neus. Dicht bij de deur willen staan zou een reden kunnen zijn, maar gek genoeg ben je ook dicht bij een deur als je níét meeloopt.
In een psychologietijdschrift las ik laatst dat we met de trein meelopen omdat dat ons een gevoel van controle geeft. We voelen ons beter bij ‘iets’ doen, al is het maar zinloos meelopen, dan bij ‘niets doen’ en ‘afwachten’.
Bij het zinnetje ‘het is wat het is’ krijg ik altijd zo’n zelfde gevoel. Wat is het nut van ‘het is wat het is’ zeggen? In de categorie dooddoeners staat dit zinnetje wellicht ergens bovenaan. Waarom horen we het dan zo vaak? Van dichtbij bekeken is het een wat merkwaardige uitspraak. Zeggen we daar eigenlijk wel iets mee?
Gebruiken we dit zinnetje, net als het meelopen met de trein, om controle te ervaren waar we die niet hebben? Bedienen we ons ervan om stiltes te ontwijken? Ongemak niet te hoeven voelen? Gooien we het in de strijd als we het gespreksonderwerp zat zijn en dat willen veranderen? Wat betekent het dat iets is wat het is? Hoe langer ik erover nadenk, hoe groter de error in mijn hoofd. Zeggen we er eigenlijk wel iets mee? En zo ja, wat dan?
Starend naar dit zinnetje komt een andere dooddoener in me op: niets is wat het lijkt. Ook niet als het is zoals het is.
Bron: Elke Wiss op 02 juni 2023
TAAL
Het is wat het is, dat is nu eenmaal zo
Eind januari verwoordde singer-songwriter Douwe Bob in deze krant zijn ‘Levenslessen’. Een daarvan luidde: ‘Het is wat het is’. Bron: Het is wat het is, dat is nu eenmaal zo | Trouw
Dat is een uitdrukking die al eens eerder in de serie ‘Levenslessen’ is gevallen, maar bijvoorbeeld ook in de reeks ‘Tien geboden’ in Trouw. Het is een moderne én geliefde levenswijsheid geworden.
‘Het is wat het is’ heeft de afgelopen jaren namelijk behoorlijk aan populariteit gewonnen.
Figureerde deze uitdrukking tussen 1990 en 2000 slechts één keer in Trouw, tussen 2001-2010 was dat al negen keer en tussen 2011 en 2019 was ze – inclusief de variant ‘het was wat het was’ en de samenstelling ‘het is wat het is-mentaliteit’ – maar liefst 34 keer in de krant te vinden.
De uitdrukking wordt in twee betekenissen gebruikt:
1) ter aanduiding dat ergens niets aan te veranderen is (‘het is nu eenmaal zo’) óf
2) om duidelijk te maken dat ergens niets (ingewikkelds) achter moet worden gezocht.
In dat laatste geval fungeert ‘het is wat het is’ vaak als een discussiedoder.
Vrijwel zeker hebben we deze uitdrukking overgenomen uit het Engels, waarin ‘it is what it’ is rond 1950 populair is geworden, vooral als advies dat je het leven maar moet nemen zoals het is.
Qua vorm is ‘het is wat het is’ een tautologische uitdrukking. Andere voorbeelden daarvan zijn ‘feiten zijn feiten’, ‘een afspraak is een afspraak’, maar bijvoorbeeld ook de bekende filmquote ‘A man’s gotta do what a man’s gotta do’. Tegen zulke tautologische uitdrukkingen valt over het algemeen niet veel in te brengen. Daarom fungeren ze nogal eens al dooddoeners.
